Yukarıdaki resim Türkçe Vikipedi'de bugün "günün resmi" seçilmiş. Fotoğrafı çekenin yazdığına göre neredeyse bütün gününü at sırtında hayvanlarını gütmekle geçiren Kazak çoban Aktöbe şehrinin kırsalında yaşıyormuş. Evinde elektrik yokmuş ama hayatından hiç de şikayetçi değilmiş, zaten resimde de memnuniyetsiz bir hali yok. Doğayla içiçe yaşamanın ve fiziken çalışmanın insanı mutlu ettiği kuşkusuz.
Bu vesileyle sizlere yukardaki resmi aktardığım kaynağı tanıtmak istiyorum: "Wiki"
Wiki nedir?: Wiki, Wikimedia Vakfının (Wikimedia Foundation) geliştirdiği internet yazılımıyla üretilen projelerin ortak adı. Wiki projeleri ile 200'ün üzerinde farklı dilde internet üzerinden ulaşılabilecek sayısal (digital) ansiklopediler hazırlanıyor. Bunların en gelişmişi bugün itibarıyla 1.5 milyonun üzerinde ansiklopedik başlık içeren Ingilizce Wikipedia. Türkçe Vikipedi'deki madde sayısı henüz 50,000'in altında, ama onda bile birçok konunun işlendiğini, başka yerde bulamayacağımız bilgilerin ücretsiz olarak serbest kullanıma sunulduğunu görebiliyoruz. Sürekli yeni maddelerin eklenmesi, eski maddelerin düzeltilip geliştirilmesiyle zenginleşiyor olması Wiki'lerin en önemli özelliği.
Wiki'yi kim kullanıyor, maddeleri kimler yazıyor?: Wiki ansiklopedilerine internet erişimi olan ve okuma yazma bilen herkes istisnasız bilgi ekleyebilir, önceden eklenen bilgileri ücretsiz olarak kullanabilir, kaynak göstermeksizin bu bilgileri yayabilir. Kısacası wiki'nin profesyonel bir yazar kadrosu yok, wiki'yi isteyen herkes yazıyor. Wiki hızla yaygınlaşıyor ve giderek ciddi bir kaynağa dönüşüyor. Daha yolun başında olması, kullanan ve yazarlarının gün geçtikçe sayıca artması ve tecrübe kazanması, wiki'nin ilerde çok daha görkemli bir kaynağa dönüşeceğinin göstergesi.
Wiki yazarlarının işi gücü yok mu?: Wiki yazarları aslen bilgiyi paylaşmanın zevki için yazıyorlar. İstedikten sonra da vakit bulunuyor. Tabii öncelik sıraları farklı bu kişilerin; internette amaçsız dolaşmak, pasif gazete okuyuculuğu veya sohbet odalarına müdavimlik yapmak yerine internette harcadıkları zamanı öğrenmeye ve paylaşmaya ayırıyorlar.
"Vaktimiz yok" diyoruz ama günümüzü nasıl geçirdiğimizi şöyle bir düşünürsek (örneğin televizyon seyretmeye ne kadar vakit harcıyoruz ve bunun getirisi nedir?), bu tür faydalı uğraşlar için de zaman ayırabileceğimizi görürüz.
Wiki nasıl işliyor?: Bilgisayar yazılımını, temel işleyiş ve yol haritasını oluşturan kuralları Wiki Vakfı geliştirmiş, bunu yaptıktan sonra tabiri caizse neredeyse "koyuvermiş". Ama bu kendi haline bırakma bir ihmal değil kesinlikle aksine wiki'nin ulaştığı başarıda, bu kendi kendini denetleme ve bilginin evrilmesine müsade etme prensibi etkili olmuş.
Yazarlar (potansiyel olarak herkes) wikiye yeni maddeler ekliyor, eski maddeleri düzeltiyor, güncelliyor, ihtilaf halinde aralarında tartışarak kararlar alıyorlar. Hiçbir wiki kuralı, yazılan hiçbir madde ve alınan hiçbir karar nihayi değil, değişime açık. Wiki'de sabit bir hiyerarşi de yok. Bu ortam insanların yaratıcılığını teşvik ediyor ve yeni bilgiler sürekli rafine edilerek kayda geçiyor.
Wiki'de ortak akla ve evrime güveniliyor. Gerçekten de neredeyse mucizevi bir şekilde maddeler yeterli süre geçtikçe gelişiyor ve kusursuza yakın hale geliyor. Tartışmalı konularda fikirbirliğine ulaşılmaya çalışılıyor ama bu sağlanamazsa da en çok desteklenen görüş üzerinde uzlaşılıyor.
Wikinin işleyişininin şöyle de bir güzelliği var; hiçbirşey kaybolmuyor. Örneğin beğenmediğiniz veya yanlış olduğunu düşündüğünüz için bir maddeyi silebilirsiniz ama maddeyi yazan veya başka biri sizden sonra eski halini tekrar getirme hakkına sahiptir. Wiki bu özelliği sayesinde okuyucuları yanlış yaparım korkusuna kapılmadan kendi bilgilerini de yazıya dökmeye teşvik ediyor. Sizin bir konu hakkında eksik veya hatalı yazmış olmanız başka kullancıların bunu tamamlaması veya düzeltmesi, yani evrimleşmesiyle, faydalı bir bilgiye dönüşebiliyor. Son sözü söylemek gibi bir şey de söz konusu değil. Bilgi ekleyenler peşinen eklediklerinin değiştirilebileceğini, sorgulanabileceğini kabul etmiş durumdalar. Bu işleyiş kişinin kendini geliştirmesi için de müthiş bir fırsat sunuyor. Örneğin çok emin olarak yazdığınız bir maddenin başka bir kullanıcı tarafından değiştirildiğini görmek ilk anda şaşırtıcı olsa da öğrenme zevki duyanlar bundan haz alıyor.
Farklı dilde Wiki'ler: İngilizce Wikipedia'daki madde sayısı şimdiden Britanica gibi büyük ansiklopedileri geçmiş durumda. Türkçe Vikipedi ise henüz başlangıç seviyesinde bilgi içerse de gelecek vadediyor. Kazakça Wiki henüz emekleme döneminde ama yine de göz atmanızı tavsiye ederim. Rusça Wiki ise içerik zenginliği açısından ilk 10'un içinde ve profesyonel bir ansiklopediyi aratmıyor.
Telif: Wiki'lerdeki yazılar ve resimler telif içermiyor. İsteyen istediği gibi çoğaltıp, yayma hakkına sahip. Atırau Günlüğümü hazırlarken de Wiki'den yararlanıyorum. Günlüğümde derlediğim bilgileri, örneğin "dilden dile" başlığı altında topladıklarımı ilerde ben de Türkçe ve Kazakça Viki aracılığıyla genel kullanıma sunmayı hedefliyorum.
Wikilerdeki bilgilerin çeşitliliğine örnek olması için Türkçe Vikipedi'den Dede Korkut başlığı altındaki hikayelerden birini aşağıya ekledim:
Dirse Han Oğlu Boğaç Han
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Dirse Han Oğlu Boğaç Han, Bayındır Han'ın sohbetine giden Dirse Han'ın Kara Otağa oturtulması ile Dirse Han'ın karşılanması sırasındaki duygu ve düşünceleri ile oğlu Boğaç Han'ın kahramanlıklarını anlatan Dede korkut hikayesi.
Bayındır Han hükmettiği halka her sene büyük şölen düzenler, yine bir sene gelecek konukların üç ayrı çadırda ağırlanmasını emreder. Bunlar Ak, Kızıl ve Kara çadırlardır. Ak çadır oğlan çocuğu olanlara, Kızıl kız çocuğu olanlar için Kara çadır ise hiç çocuğu olmayanlar içindir. Bayındır Han çocuğu olmayanları, üremeyenleri Tanrı'nın lanetledikleri olarak görür. Dirse Han'ın ise çocuğu yoktur yanındaki 40 adamıyla geldiğinde bu davranışı hoş karşılamaz ve hanımına hesap sormaya karar verir. Hanımından hesap sorarken kendini öğüt dinlerken bulur, ama öğüdü de tutar ve büyük yemek düzenler. İnsanlara yardım eder hayır duası alır ve sonunda sağlıklı bir oğlu olur. Oğlan büyür ve Bayındır Han'ın büyük boğasıyla güreşir, kuvvetli yumruğuyla boğayı dizginler ve yener. Şan kazanır Dede Korkut'un iltifatlarına nail olur, babası tarafından da ödüllendirilir. Bunu kıskanan babasının 40 adamı fesatlık düşünürler ve babasını Boğaç Han'a karşı doldururlar. Bir av düzenlerler ve o sırada türlü oyunlarla oğlanı babasına vurdururlar. Boğaç Han mucizevi şekilde annesinin yardımıyla kurtulur ve babasına eziyet eden, kaçıran 40 adamı yener halkına barış getirir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder